Caergybi a cylchdaith mynydd

Cychwyn a gorffen

Maes parcio ym Mharc Morglawdd Caergybi. Fodd bynnag, gellid dechrau’r cylch hwn hefyd yn unrhyw le yng Nghaergybi, ym Mhenrhyn Mawr neu yn Ynys Lawd.

Pellter

9 milltir / 14 cilometr neu 10 milltir / 16 cilometr (os cymerir y ffordd osgoi fer i gopa Mynydd Tŵr).

Mae opsiynau i gwtogi'r daith gerdded hon i ryw 7 milltir / 11 cilometr drwy fynd â thacsi o Gaergybi i Benrhyn Mawr i ddechrau'r daith neu i 6 milltir / 10 cilometr drwy fynd â thacsi i Ynys Lawd.

Ar hyd y ffordd

Dechreuwn y daith gerdded hon yn hen chwarel Parc Gwledig Morglawdd Caergybi. Darparodd y creigiau i adeiladu Morglawdd Caergybi - y mwyaf yn Ewrop - ond mae bellach yn barc tawel a dymunol ar garreg drws Caergybi.

Drwy'r parc cyrhaeddwn gyrion Caergybi a'r morglawdd. Heibio i'r marina gwnawn ein ffordd i Gaeran Rufeinig Caer Gybi. Mae ei safle ar glogwyni isel sy'n edrych dros y môr yn awgrymu y bu’n rhan o rwydwaith arfordirol o amddiffynfeydd, ac o bosibl yn gysylltiedig â'r tŵr gwylio yng Nghaer y Tŵr ar gopa Mynydd Tŵr (mwy am hyn yn ddiweddarach).

Drwy ganol tref Caergybi rydym yn ymuno â Ffordd Plas. Mae'r lôn wledig ddymunol hon yn troelli am filltir neu ddwy nes inni gymryd amdaith fer i weld dirgelwch Meini Hir Penrhos Feilw. Yr henebion eraill tebyg gerllaw yw Maen Hir Tŷ Mawr a Siambr Gladdu Trefignath.

O Benrhos Feilw, mae'n rhyw filltir arall ar hyd lonydd gwledig dymunol i gyrraedd yr arfordir. Yma, mae'r daith gerdded yn cymryd dimensiwn newydd, rhyfeddol. Wrth gerdded allan o'r maes parcio ym Mhenrhyn Mawr RSPB i rostir morol mwyaf Gogledd Cymru, daw’r clogwyni ysblennydd tuag at Ynys Lawd a'i goleudy eiconig i'r golwg bron yn syth.

Mae'r rhostir yn gartref i blanhigion a gloÿnnod byw prin yn ogystal â gwiberod a madfallod, ac mae'n rhan o warchodfa natur Clogwyni Ynys Lawd sy'n cynnal brain coesgoch, palod, gwylogod, gweilch y penwaig, gwylanod coesddu, adar drycin y graig, hebogau tramor a chigfrain.

Dilynwn y llwybr drwy'r rhostir, y caeau ac ar hyd lôn am ryw filltir tuag at ganolfan groeso RSPB a chaffi, gwarchodfa natur a'r goleudy.

Wrth i ni gyrraedd y maes parcio cyntaf, cymerwn wyriad byr ar lwybr drwy'r rhedyn i gyrraedd Cylchoedd Cytiau Mynydd Tŵr, a elwir yn Gytiau'r Gwyddelod. Olion cymuned ffermio hynafol, cyn-Rufeinig yw’r rhain, ac maent yn sicr yn rhagflaenu ymosodiadau’r Gwyddelod ar Ynys Môn a drechwyd o'r diwedd yn 470AD. Gydag ychydig o ddychymyg nid anodd yw gweld sut oedd bywyd (yn agor fel fideo YouTube) yma filoedd o flynyddoedd yn ôl.

Yn ôl ar lwybr y clogwyni, buan y cawn ein hunain yn sefyll uwchlaw Goleudy Ynys Lawd. Fe’i cynigiwyd gyntaf ym 1665, ond ni thywynnodd y golau cyntaf oddi yma tan 1809. Mae 400 o risiau i lawr i’w weld yn agos – a 400 arall i fyny eto. Gellir trefnu teithiau tywys yng nghanolfan groeso’r RSPB.

Dringwn yn awr i olygfan wedi'i gadael gyda golygfeydd aruchel. Yr olygfan yw’r cyfan sy'n weddill o Orsaf Delegraff Caergybi, a adeiladwyd ym 1827. Er ei bod yn system anaeddfed, gallai neges fynd oddi yma i Lerpwl ymhen rhyw funud.

Awn yn awr tuag at Fynydd Tŵr drwy ardal sy'n cael ei chroesi droeon gan rwydwaith o lwybrau, ond mae arwyddion da ar gyfer Llwybr Arfordir Cymru ac mae'r llwybrau o ansawdd da.

Pwynt uchaf ar Ynys Môn - Caer y Twr

Wrth i'r mynydd amlygu ei hun o'n blaenau, mae arwydd i'r copa yn ein cyfeirio at y dde, oddi ar Lwybr Arfordir Cymru. Gallwn barhau ar hyd llwybr yr arfordir, ond mae'n werth yr ymdrech i gyrraedd y pwynt uchaf ar Ynys Môn sydd â golygfeydd godidog dros y rhan fwyaf o'r ynys i Eryri, a hyd yn oed i Iwerddon ar y dyddiau cliriaf.

Yma hefyd fe welwch olion anheddiad Caer y Tŵr o’r Oes Haearn, sef lloc mawr o ddwy erw ar bymtheg (7 hectar). Mae'r rhagfuriau’n dal i sefyll 10 troedfedd (tri metr) o uchder a 14 troedfedd (pedwar metr) o drwch mewn mannau, gan greu caer fawreddog. Gellir gweld gwaelod tŵr gwylio Rhufeinig hefyd wrth ymyl y piler triongli.

Wrth fynd dros y copa, trown i'r chwith wrth gyffordd o lwybrau i ail-ymuno â llwybr amlwg Arfordir Cymru islaw a pharhau i ddisgyn yn serth i Ynys Lawd. Gan droi i'r dde yma awn heibio i hen arfdy i gyrraedd chwarel a adawyd yn ôl ar gyrion Parc Gwledig y Morglawdd.

Uchafbwyntiau’r daith gerdded

Meddai Gruff Owen, swyddog Llwybr Arfordir Cymru ar gyfer arfordir Gogledd Cymru: "Mae llawer o bobl yn sôn mai rhan o'r llwybr hwn yw'r rhan fwyaf dramatig o Lwybr Arfordir Cymru i gyd. Mae'n cynnig cerdded gwych ar hyd lonydd gwledig, drwy rostir ac uwchben clogwyni garw, gan ddarparu golygfeydd dramatig a lleoliadau eiconig."

Angen gwybod

Mae maes parcio ar gael ym Mhenrhyn Mawr, Ynys Lawd ac yng Nghaergybi. Cofiwch, serch hynny, nad oes trafnidiaeth gyhoeddus ar gael. Os nad ydych yn cerdded y cylch cyfan, mae dal tacsi o Gaergybi i Benrhyn Mawr neu Ynys Lawd yn syniad da, neu ewch â dau gar a pharcio un ym Mharc Morglawdd Caergybi i yrru'n ôl i Ynys Lawd neu Benrhyn Mawr.

Mae toiledau yng nghanolfan groeso’r RSPB yn Ynys Lawd (10am-5pm) ac ym Mharc Gwledig y Morglawdd. 

Mae nifer o siopau, caffis, bariau a bwytai yng Nghaergybi, caffi yng nghanolfan groeso’r RSPB yn Ynys Lawd ac un arall ym Mharc Gwledig Morglawdd Caergybi.

Map

Lawrlwythwch map taith cerdded Caergybi a cylchdaith Mynydd Tŵr (JPEG,3.35MB)